سدرة چیست؟

سدره، طبق آنچه بیشتر مفسران و علمای لغت بیان کرده‌اند، درختی پر برگ و سایه‌دار است. واژه «سدْرَةِ‌ الْمُنْتَهی» به درختی اشاره دارد که در بالاترین نقطه آسمان‌ها، در منتها الیه عروج فرشتگان، ارواح شهدا، علوم انبیا و اعمال انسان‌ها واقع شده است. در این نقطه، فرشتگان از پیشروی باز می‌مانند و حتی جبرئیل نیز در سفر معراج با رسیدن به آن، توقف کرد.

• جایگاه بحث

گذشته از اینکه مفسران تفسیرهای گوناگونی برای اصطلاح «سدرة المنتهی» ارائه کرده‌اند، متکلمان نیز در مباحث معراج و بهشت به این مفهوم پرداخته‌اند و آن را به‌عنوان نقطه‌ای رفیع در نظام الهی مطرح کرده‌اند. همچنین، در میان اهل عرفان، «سدرة المنتهی» نمادی برای والاترین درجه قرب به پروردگار محسوب می‌شود. این واژه و مفهوم در شعر و ادب پارسی نیز جایگاهی ویژه یافته و الهام‌بخش آثار ادبی بسیاری بوده است.

• چیستی سدرة

مفهوم «سدرة المنتهی» در منابع اسلامی به دو دیدگاه اصلی تقسیم می‌شود:

1. دیدگاه درختی در آسمان:

در بخش زیادی از روایات اسلامی، «سدرة المنتهی» به‌عنوان درختی در آسمان معرفی شده است. توصیف‌های مختلفی درباره سایه گسترده، ساقه تناور، شاخه و برگ‌های انبوه، بار و بر رنگارنگ، و پوشش زرین آن آورده شده است. در تفسیر المیزان آمده است که «سدرة» به معنی یک درخت سدر و «منتهی» به معنای نهایت آسمان‌ها است؛ زیرا جنة المأوی در کنار سدرة المنتهی و در آسمان‌ها قرار دارد. همچنین، در مجمع البیان فی تفسیر القرآن این درخت به‌عنوان درختی در آسمان هفتم و در طرف راست عرش معرفی شده که دانش هر فرشته به آنجا ختم می‌شود. در برخی روایات نیز سدرة المنتهی همان درخت طوبی دانسته شده است.

2. دیدگاه جایگاهی در آسمان:

برخی منابع متأخر، سدرة المنتهی را به‌عنوان جایگاهی در آسمان توصیف می‌کنند. در تفسیر نمونه، سدرة المنتهی به سایبانی عظیم در نزدیکی رحمت خدا تعبیر شده است. طبق این تفسیر، «سدرة المنتهی» به درختی زمینی شبیه نیست، بلکه به سایبانی اشاره دارد که فرشتگان بر برگ‌های آن تسبیح می‌کنند و امت‌های نیکوکار در سایه آن جای می‌گیرند. احمد پاکتچی نیز با توجه به آیات سوره نجم که در مکه نازل شده‌اند، معتقد است که «سدرة المنتهی» برای مشرکان مکه مفهومی آشنا بوده و آن را به دورترین و کم‌نورترین صورت فلکی در آسمان تشبیه کرده است.

• نامگذاری «سدرة المنتهی»

در تفسیر قرطبی، برای نامگذاری «سدرة المنتهی» نُه وجه مختلف بیان شده است. از جمله این موارد:

1. دانش پیامبران در این نقطه پایان می‌یابد و از آن فراتر نمی‌رود؛
2. هرکس بر سنت و سیره پیامبر اکرم (ص) باشد، به این مرتبه منتهی می‌شود؛
3. کسی که به این درجه برسد، به نهایت کرامت و بزرگواری دست یافته است؛
4. و همچنین، این مکان به‌عنوان نقطه نهایی برای ارواح مؤمنان یا ارواح شهدا محسوب می‌شود.
5. این تعابیر نشان‌دهنده جایگاه ویژه و معنوی سدرة المنتهی به‌عنوان مرز نهایی قرب الهی و رسیدن به کمال است.

• سدرة المنتهی در قرآن و روایات

تعبیر «سدرة المنتهی» در قرآن کریم در سوره نجم (آیات 14 و 15) آمده و به توصیف رویداد معراج پیامبر اکرم (ص) و دریافت وحی می‌پردازد. آیات مرتبط به این واقعه چنین است:

«ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّیٰ ﴿8﴾ فَکانَ قَابَ قَوْسَینِ أَوْ أَدْنَیٰ ﴿9﴾ فَأَوْحَیٰ إِلَیٰ عَبْدهِ مَا أَوْحَیٰ ﴿10﴾ مَا کذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَ‌أَیٰ ﴿11﴾ أَفَتُمَارُ‌ونَهُ عَلَیٰ مَا یرَ‌یٰ ﴿12﴾ وَلَقَدْ رَ‌آهُ نَزْلَةً أُخْرَ‌یٰ ﴿13﴾ عِندَ سدْرَ‌ةِ الْمُنتَهَیٰ ﴿14﴾ عِندَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَیٰ ﴿15﴾»

به این معنا که پیامبر اکرم (ص) در معراج به خدا نزدیک شد و خداوند به او وحی کرد، و دل پیامبر حقیقت دیدار را پذیرفت. سپس قرآن، این دیدار و نزدیکی را با توصیف سدرة المنتهی، که جنة المأوی (آرامگاه بهشت) در کنار آن است، برجسته می‌کند.

روایات پیرامون سدرة المنتهی:

در روایات اسلامی نیز به این جایگاه اشاره شده است. از جمله، از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است:

«سپس پروردگارم با من سخن گفت و من نیز با او سخن گفتم و بهشت، جهنم، عرش و سدرة المنتهی را دیدم، و سپس به مکه بازگشتم.»

این روایت، سدرة المنتهی را در کنار بهشت، جهنم و عرش معرفی می‌کند و نشان می‌دهد که پیامبر در معراج، این مکان‌ها را نیز مشاهده کرده است.

• سدرة المنتهی در عرفان اسلامی

در آثار اهل عرفان، مفهوم «سدرة المنتهی» به‌عنوان نماد والاترین درجه قرب به پروردگار مطرح شده است. به‌ویژه، عین‌ القضات همدانی (قرن ششم) اشاره می‌کند که:

«اگر رهرو طریق حق خود را از دام شیطان نفس برهاند و از هر اندیشه‌ای که به پاکی خلوص وی آسیب می‌رساند، بپرهیزد، در چنین شرایطی است که از همه بلاها و رنج‌ها نجات یافته و به «سدرة المنتهی» می‌رسد.»

این تعبیر نشان‌دهنده این است که رسیدن به «سدرة المنتهی» نه‌تنها هدفی روحانی است، بلکه به معنای نجات از مشکلات دنیوی و نیل به مقام قرب الهی تلقی می‌شود.

• سدرة المنتهی در شعر فارسی

عبارت «سدرة المنتهی» و مفهوم عرفانی آن، بازتاب گسترده‌ای در شعر فارسی یافته و سبب ایجاد تعبیرات و ترکیباتی چون «سدره‌نشین»، «باغ سدره»، «روحانیان سدره»، «طایر سدره» و مشابه آن‌ها شده است.

به عنوان مثال، حافظ در اشعارش می‌نویسد:

«که‌ای بلند نظر شاهباز سدره نشین

نشیمن تو نه این کنج محنت آباد است»

همچنین، عطار نیز به این موضوع اشاره کرده و می‌گوید:

«چو سوی سدره بیرون تاخت احمد

ز ذات دوست سر افروخت احمد»

این اشعار نشان‌دهنده جایگاه ویژه «سدرة المنتهی» در تفکر عرفانی و ادبیات فارسی است و به‌خوبی مفهوم قرب به خدا و تلاشی که برای رسیدن به آن وجود دارد را بازتاب می‌دهد.

سوالات متداول (FAQ) درباره «سدرة المنتهی»

1- سدرة المنتهی چیست؟

• سدرة المنتهی به درختی پر برگ و سایه‌دار در بالاترین نقطه آسمان اشاره دارد. این درخت در منتها الیه عروج فرشتگان و ارواح شهدا قرار دارد و جایی است که فرشتگان از پیشروی باز می‌مانند.

2- جایگاه سدرة المنتهی در قرآن کجاست؟

• این اصطلاح در سوره نجم (آیات 14 و 15) آمده است و به توصیف رویداد معراج پیامبر اکرم (ص) و دریافت وحی می‌پردازد.

3- آیا سدرة المنتهی تنها یک درخت است یا جایگاهی دیگر نیز دارد؟

• برخی منابع «سدرة المنتهی» را به‌عنوان درختی در آسمان توصیف می‌کنند، در حالی که منابع متأخر آن را به‌عنوان جایگاهی در آسمان، مانند سایبانی عظیم در نزدیکی رحمت خدا معرفی می‌کنند.

4- چگونه سدرة المنتهی در ادب فارسی مورد اشاره قرار گرفته است؟

• این مفهوم در شعر فارسی به‌ویژه در آثار حافظ و عطار به‌وفور آمده و به عنوان نمادی از قرب به خدا و تلاش برای رسیدن به آن مورد استفاده قرار گرفته است.

5- سدرة المنتهی چه نقشی در عرفان اسلامی دارد؟

• در عرفان اسلامی، سدرة المنتهی نماد والاترین درجه قرب به پروردگار و نجات از مشکلات دنیوی تلقی می‌شود.

6- چه روایاتی درباره سدرة المنتهی وجود دارد؟

• در روایات اسلامی، به سخن گفتن خداوند با پیامبر اکرم (ص) در کنار سدرة المنتهی اشاره شده و این مکان به‌عنوان جایی که پیامبر در معراج دید، معرفی می‌شود.

7- چرا سدرة المنتهی دارای نام‌های متفاوتی است؟

• در تفسیر قرطبی، نُه وجه مختلف برای نامگذاری «سدرة المنتهی» ذکر شده است، از جمله اینکه این نقطه پایان دانش پیامبران است و به‌عنوان مرتبه‌ای از کرامت و بزرگواری شناخته می‌شود.

www.sedrehpub.ir - نشر سدرة